Leczenie systemowe
Chemioterapia
Chemioterapia polega na stosowaniu leków- tzw. cytostatyków – w celu zniszczenia komórek nowotworowych w guzie pierwotnym, jak również tych krążących we krwi i układzie chłonnym. Chemioterapia może również uszkadzać zdrowe komórki, które szybko się dzielą (np. komórki pokrywające powierzchnię jamy ustnej i przewodu pokarmowego lub uczestniczące we wzroście włosów). Uszkodzenia zdrowych komórek mogą powodować działania uboczne związane z leczeniem – zwykle zmniejszają się w wyniku zastosowanego leczenia objawowego lub ustępują po zakończeniu chemioterapii.
Chemioterapia czasem łączona jest z radioterapią, hormonoterapią oraz immunoterapią i lekami ukierunkowanymi na określone cele molekularne, tzw. „terapią celowaną”. Najczęściej stosuje się chemioterapię wielolekową to znaczy, że pacjent otrzymuje kombinację kilku leków. Schemat leczenia zależny jest przede wszystkim od rodzaju nowotworu, a także od stanu ogólnego pacjenta. Częstość podawania leków jest różna. Dawki leków wyliczane są indywidualnie w oparciu o wagę i wzrost pacjenta. Zazwyczaj po podaniu leków (tzw. kursu lub cyklu) następuje okres przerwy w leczeniu. Przerwy pomiędzy kolejnymi kursami są konieczne dla odbudowy uszkodzonych przez chemioterapię prawidłowych tkanek i ustąpienia wszystkich objawów niepożądanych związanych z podaniem leków. Czas trwania chemioterapii zależy od rodzaju leczenia (przedoperacyjne, pooperacyjne, radykalne lub paliatywne) oraz od reakcji nowotworu na podane leki. Dlatego, zwykle po podaniu kilku kursów leczenia, wykonujemy badania kontrolne pozwalające na ocenę efektów terapii. Może się również zdarzyć, iż stosowany program leczenia jest mało skuteczny. Zachodzi wówczas konieczność zmiany leczenia.
Podanie leków
Leki stosowane w leczeniu nowotworów mogą być podawane: doustnie (w postaci tabletek, kapsułek), domięśniowo (w zastrzykach), dożylnie (w postaci zastrzyków lub wlewów, tzw. kroplówek).
Aby podać lek, do żyły (najczęściej na przedramieniu) zakładana jest specjalna igła z tworzywa – czyli wenflon. Kroplówki mogą być podawane także przez port naczyniowy, który wszczepiamy pod skórę pacjenta, najczęściej w okolicy podobojczykowej, na cały czas stosowania chemioterapii. Jest to stały, wygodny dostęp do żyły pacjenta, dzięki któremu unikamy wielokrotnego wkłuwania się, by podać lek. Okres, na jaki założony jest port, uzależniony jest od rodzaju choroby, planowanego czasu leczenia i okresu obserwacji po jego zakończeniu. Port, niezależnie od wskazanego czasu, usuwany jest w razie wystąpienia powikłań lub na życzenie pacjenta.
Przed każdym podaniem leków chemicznych wykonujemy u pacjenta badania krwi.
Skutki uboczne chemioterapii
Wrażliwość poszczególnych chorych i tolerancja leków różnią się, dlatego objawy uboczne nie występują u każdego chorego w jednakowym stopniu. Wiele osób dobrze znosi leczenie i rzadko odczuwa przykre dolegliwości. Jednak są chorzy, u których one występują.
Najczęstsze objawy uboczne zgłaszane w trakcie chemioterapii:
- nudności i wymioty
- podrażnienia śluzówek jamy ustnej i przewodu pokarmowego, które skutkują zmianami zapalnymi w jamie ustnej, biegunką lub rzadziej zaparciami
- zmiany w odczuwaniu smaku i zapachu
- wypadanie włosów - pojawia się zazwyczaj po 2-3 tygodniach po podaniu niektórych leków cytostatycznych, a jego nasilenie jest różne. W razie potrzeby lekarz prowadzący wystawi wniosek na perukę
- ten dokument stanowi podstawę do refundacji kosztu zakupu peruki przez NFZ. Po zakończeniu leczenia włosy odrastają
- w czasie leczenia mogą wystąpić objawy uboczne związane z upośledzeniem wytwarzania krwinek przez szpik kostny
- najszybciej dochodzi do spadku liczby krwinek białych. Obniżenie liczby krwinek białych, odpowiedzialnych za odporność organizmu, może zwiększać podatność na infekcje, stąd konieczność zachowania szczególnych warunków higienicznych oraz unikania kontaktu z osobami przeziębionymi
- spadek liczby krwinek czerwonych może powodować osłabienie, zmniejszenie tolerancji wysiłku, zawroty głowy, kołatanie serca
- zmniejszenie liczby płytek krwi może doprowadzić do krwawienia, np. z nosa, dziąseł, łatwość powstawania siniaków na skórze
- zmiany skórne w postaci zespołu „ręka-stopa” lub zmian trądzikopodobnych
Wszystkie opisane objawy niepożądane mają charakter przejściowy i można im skutecznie przeciwdziałać.
Leczenie celowane jest bardziej dopasowane do indywidualnych cech nowotworu niż klasyczna chemioterapia. Biologia każdego nowotworu różni się, dlatego leczenie powinno być dopasowane do konkretnej zmiany (mutacji) lub cechy genetycznej i molekularnej (np. konkretnego receptora na powierzchni komórki raka). Dzięki temu terapia jest bardzo precyzyjna. Leczenie celowane nie jest jednak całkowicie pozbawione działań niepożądanych, ale toksyczność leczenia jest zazwyczaj mniejsza od tej obserwowanej w trakcie leczenia chemioterapią.
Immunoterapia
Immunoterapia jest metodą leczenia, która polega na zwiększeniu aktywności układu odpornościowego pacjenta do walki z nowotworem. Układ immunologiczny obejmuje zespół narządów oraz wyspecjalizowanych komórek i substancji, które pomagają w ochronie organizmu przed zakażeniami i nowotworami.
Prawidłowy układ immunologiczny rozpoznaje komórki różniące się od komórek prawidłowych. Jeśli powstaną komórki nowotworowe, to sprawne mechanizmy odporności doprowadzą do ich rozpoznania i eliminacji z organizmu, co powinno nas ochronić przed rozwojem nowotworu. Ale nie zawsze tak się dzieje. Na szczęście nowoczesna immunoterapia przeciwnowotworowa blokuje czynniki hamujące odpowiedź immunologiczną skierowaną przeciw nowotworom. Odzyskanie sprawności układu immunologicznego powoduje, że proces rozpoznania nowotworu przestaje być zaburzony. Wtedy chory na nowotwór zaczyna skutecznie walczyć z chorobą.
Do leków stosowanych w immunoterapii należą głównie:
– przeciwciała monoklonalne skierowane przeciwko konkretnym cząsteczkom na powierzchni komórki,
– inhibitory punktów kontroli immunologicznej, które odblokowują układ immunologiczny do walki z nowotworem.
Niektóre schematy leczenia oparte są o skojarzenie chemioterapii z immunoterapią.
Odmienny mechanizm działania przeciwnowotworowego immunoterapii jest jednak odpowiedzialny za występowanie specyficznych dla tej grupy leków działań niepożądanych, które mogą dotyczyć wszystkich układów i narządów. Działania niepożądane najczęściej występują w układzie wewnątrzwydzielniczym (np. zaburzenia czynności tarczycy), przewodzie pokarmowym (np. zapalenie jelit), płucach (np. zapalenie płuc) i skórze (np. wysypka). Czas do wystąpienia działań niepożądanych jest zmienny. Objawy mogą ujawnić się w każdym momencie leczenia, ale najczęściej w ciągu pierwszych 3 miesięcy leczenia.
Hormonoterapia
Hormonoterapia – polega na stosowaniu leków o działaniu skierowanym przeciw bodźcom hormonalnym, które powodują powstawanie i wzrost nowotworu. Hormonoterapia jest stosowana na różnym etapie leczenia: przed lub po zabiegu operacyjnym. Hormonoterapię stosuje się w nowotworach, które do rozwoju potrzebują hormonów płciowych- najczęściej w raku piersi i raku gruczołu krokowego. Ma na celu zmniejszenie ryzyka nawrotu choroby leczeniu pooperacyjnym lub przedłużenie przeżycia w chorobie zaawansowanej.