Intensywne leczenie onkologiczne skutecznie niszczy komórki nowotworowe, jednak jego toksyczność może powodować wiele uciążliwych dla nas skutków ubocznych oraz osłabiać nasz organizm w czasie terapii. Odpowiedni dobór produktów spożywczych oraz znajomość zasad żywienia może pomóc minimalizować intensywność działań niepożądanych, poprawić komfort w czasie terapii, uchronić nas przed rozwojem niedożywienia.

Poniżej przedstawiamy zalecenia żywieniowe przy najczęściej występujących skutkach ubocznych chemio- i radioterapii: 

NUDNOŚCI I WYMIOTY 

• posiłki przyjmujemy maksymalnie na dwie godziny przed podaniem chemii lub zabiegiem radioterapii,
• posiłki powinny być częste, ale o mniejszej objętości – minimum 5-6 niewielkich objętościowo posiłków. Podawaj je na małych talerzykach, w sposób dla Ciebie atrakcyjny. Pamiętaj, żeby jeść powoli, bez pospiechu,
• gdy towarzyszą nam nudności lub zmagamy się z wymiotami zaplanujmy w swoim menu takie potrawy, które będą rozdrobnione lub łatwe do pogryzienia. Dobrze sprawdzą się zupy krem, przeciery, pasty, warzywa i owoce w formie puree, mięso i ryby w formie pulpecików z dodatkiem łagodnych sosów,
• po przebudzeniu zjedzmy miąższ z kromki zwykłego białego chleba (bez dodatków), naturalny wafel ryżowy lub 3−4 chrupki kukurydziane. Po około 30 minutach przystępujemy do właściwego śniadania,
• dbajmy o dobre nawodnienie – 1,5-2l/na dobę (odwodnienie nasila nudności!). Płyny pijemy małymi porcjami między posiłkami, a nie w trakcie. Przeciwwymiotnie działają:
  • czarna herbata bez dodatków;
  •  napój imbirowy bez cukru, mięty, np. z plasterkami cytryny (cienkie plasterki imbiru zalane gorącą wodą – ok. 80°C),
  • tradycyjna coca-cola z cukrem (TAK!!) – szklanka wypita w ciągu całego dnia małymi łykami przed posiłkami,
  • woda mineralna lekko gazowana – także w formie kostek lodu do ssania,
  •  schłodzone, rozcieńczone wodą soki o wyrazistym smaku, np. pomarańczowy, pomidorowy, wiśniowy, z czarnej lub czerwonej porzeczki,
  •  miąższ arbuza bez pestek, zmiksowany z kostkami lodu;
• wybieramy posiłki i potrawy schłodzone, z lodówki – mają słabszy zapach i nie pobudzają ośrodka węchowego w naszym mózgu. Dania, które normalnie podawane są gorące zjadaj lekko ciepłe lub w temperaturze pokojowej
• eliminujemy produkty i potrawy o dużej zawartości tłuszczu, cukru (np. esencjonalne sosy, zupy na mocnych bulionach, potrawy smażone, tłuste mięsa i ich przetwory, ciasta, ciasta z kremami, czekoladę, napoje słodzone),
• w dni z nasilonymi nudnościami i wymiotami zrezygnuj z produktów bogatych w błonnik, ziemniaków w formie smażonej (placki, frytki), ponieważ mogą nasilać dolegliwości. Sięgaj po białe pieczywo, płatki owsiane błyskawiczne, ryżowe, orkiszowe lub kukurydziane, kaszę manną, kuskus, pszenne i ryżowe makarony oraz wafle, produkty mączne lub mączno-ziemniaczane (kopytka, kluski, naleśniki, pierogi ruskie  lub leniwe z wody). Zazwyczaj dobrze tolerowana jest tapioka z dodatkiem imbiru,
• nudnościom i wymiotom często towarzyszy zła tolerancja produktów będących źródłem białka. Mięso wydaje się gorzkie, o nieprzyjemnym zapachu, ryby tylko nasilają dolegliwości, a rośliny strączkowe nie zawsze wchodzą w grę (np. przy nowotworach układu pokarmowego). Czasami pomocne bywa marynowanie mięs przed dalszą obróbką w musach owocowych (np. z jabłek), w jogurcie i delikatnych ziołach, oliwie z dodatkiem ziół. Warto sprawdzić tolerancje na jaja (gotowane na miękko, jajecznica na parze, omlety biszkoptowe ze zmniejszoną ilością żółtek).

Jeśli widzisz, że mleko nasila u Ciebie nudności, zrezygnuj z jego spożycia na 3 dni przed i 3 dni po cyklu chemioterapii. Warto sprawdzić tolerancję na fermentowane napoje mleczne bez cukru czy twarogi,

• unikaj mieszania smaków – przyrządzaj potrawy o jednym wiodącym smaku (np. słone, kwaśne, słodkie). Podstawową przyprawą powinna być sól dodana do potrawy do smaku. Unikamy ostrych przypraw (papryka ostra, chilli, ocet, chrzan, musztarda, , mieszanek przyprawowych (zwłaszcza tych zawierających glutaminian sodu). Zazwyczaj dobrze tolerowane przyprawy to: wanilia, cynamon, natka pietruszki, tymianek, estragon, sok z cytryny, koperek, pietruszka,
• owoce i warzywa spożywaj w formie przetworzonej (gotowanej, pieczonej, miksowanej) bez pestek. Dobrze powinny się sprawdzić gotowane warzywa skrobiowe, dyniowate. Unikaj warzyw strączkowych, kapustnych, grzybów, cebuli, czosnku, pora, surowej papryki,
• do potraw dodawaj niewielkie ilości masła, olejów roślinnych (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany), które dodaj do posiłków na zimno, czyli po zakończeniu ich przygotowywania,
• wzmacniaj swoje posiłki dodatkiem doustnych suplementów pokarmowych (ONS w proszku lub w płynie) np. dodając je do herbaty, wody, jogurtu, a smaki neutralne do potraw wytrawnych,
• po zjedzeniu posiłku odpoczywaj w pozycji pionowej, siedzącej, półleżącej przez minimum 30 minut,
• pamiętaj, aby w czasie przygotowywania posiłków używać okapu pochłaniającego zapachy, i dobrze wywietrzyć pomieszczenie, w którym będzie się spożywało posiłek.

Źródła:

1. Dietetyka w chorobach nowotworowych A Szawłowski i in. PZWL 2022,
2. Nie daj się rakowi. Wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej M. Brzegowy, M. Maciejewska-Cebulak, K. Turek, Zdrowe Zdrowie
3. Dieta w chorobie nowotworowej. Wszystko co trzeba wiedzieć o żywieniu w trakcie leczenia onkologicznego, A. Kapała, 2016
4. Praktyczne zalecenia żywieniowe w trakcie chemioterapii u chorych na nowotwory przewodu pokarmowego. K. Janion i in. Pielęgniastwo Polskie, 2018