Zaparcia, czyli zbyt mała ilość wypróżnień (poniżej 3 wypróżnień w ciągu 7 dni) są częstym skutkiem ubocznym leczenia onkologicznego. Zaparciom towarzyszą wzdęcia, bóle brzucha, uczucie dyskomfortu i niepełnego wypróżnienia. Do powstawania zaparć u pacjentów z chorobą nowotworową mogą się przyczyniać, m.in.:

• leki stosowane w czasie leczenia onkologicznego, np. cytostatyki, leki przeciwwymiotne, przeciwbólowe (np. opioidy), przeciwdepresyjne,
• radioterapia w obszarze miednicy i jamy brzusznej,
• zaawansowanie choroby,
• zmniejszona aktywność fizyczna,
• nieprawidłowe nawyki żywieniowa (niewystarczająca ilość błonnika w diecie, zbyt mała ilość spożywanych płynów, zbyt mała ilość spożywanych pokarmów),
• stres.

Wprowadzenie odpowiednich zaleceń dietetycznych mających na celu przeciwdziałanie zaparciom powinno zostać poprzedzone konsultacją z lekarzem w celu określenia przyczyny zaprać oraz po włączeniu leczenia farmakologicznego.

Musimy pamiętać, że zalecenia żywieniowe przy zaparciach będą inne dla osób, które muszą stosować się do zaleceń diety łatwostrawnej (np. pacjenci po zabiegach operacyjnych w obrębie jamy brzusznej, z nowotworami trzustki, wątroby, w czasie radioterapii w obrębie jamy brzusznej) niż dla tych, które mogą wprowadzić z dietą większą ilość błonnika (np. pacjentki z nowotworem piersi).

Wspólne zalecenia dla obu wspomnianych grup:

• dbamy o odpowiednie nawodnienie – 2-2,5litrów płynów na dobę. Pijemy ciepłą wodę niegazowaną, wodę niegazowaną bogatą w magnez oraz płyny o naturalnym działaniu przeczyszczającym, czyli:
  • kleik z siemienia lnianego (wypijany na czczo!)
  • ciepły kompot (bez dodatku cukru), np. z gotowanych, suszonych śliwek,
  • ciepłe soki owocowe rozcieńczone wodą,
  • ciepłe herbaty (słaba czarna lub zielona, napar z kopru włoskiego),
  • sok z pomidorów,
  • napoje dosładzane ksylitolem,
  • unikamy produktów i pokarmów o działaniu wzdymającym, czyli warzyw kapustnych, nasion roślin strączkowych, brokułów, kalafiora, czosnku, cebuli, pora, grzybów i pieczarek,
  • ograniczamy produkty i potrawy działające zapierająco, czyli zielonkawe banany, jabłka pieczone lub w formie musu bez skórki, jagody i ich przetwory, drobne kaszki (manna, kukurydziana, ryżowa), biały ryż i jego przetwory (np. wafle ryżowe, makaron ryżowy), jasne/pszenne pieczywo, gotowaną, zmiksowaną marchew, galaretki, gotowane ziemniaki (puree ziemniaczane, kluski śląskie), czekoladę, kakao,
  • wprowadzamy naturalne fermentowane produkty mleczne (kefir, maślanka, jogurt naturalny, mleko acidofilne), które są źródłem probiotyków – o ile dobrze tolerujesz laktozę spożywaj przynajmniej raz dziennie kubeczek tolerowanego przez siebie produktu,
  • prowadzimy aktywny tryb życia dostosowany do swoich indywidualnych możliwości (długie spacery, nordic walking, joga) – różnego rodzaju ćwiczenia fizyczne stymulują perystaltykę jelit, przyspieszają szybkość pasażu treści jelitowej, co zmniejsza tendencję do zaparć.

Jeśli musisz stosować się do zaleceń diety łatwostrawnej, oprócz powyższych zaleceń:

• nie unikaj warzyw i owoców – dozwolone warzywa i owoce poddawaj przetworzeniu, czyli obieraj, gotuj w wodzie lub na parze, piecz, dodawaj do zup lub przygotowuj soki, które rozrabiaj z ciepłą wodą. Dodatkowo przyprawiaj dania świeżą zieloną pietruszką lub koperkiem,
• produkty zbożowe, będące źródłem błonnika, gotuj na miękko (np. dobrze ugotowane płatki owsiane, krupnik z dobrze ugotowaną kaszą jęczmienną,
• kasze, ryż i makaron gotuj do miękkości, unikaj ich ugotowanych al dente lub na sypko,
• zrezygnuj z dodatku surowych produktów zbożowych, np. otrąb, czy nieugotowanych płatków dodanych do posiłków,
• wybieraj pieczywo jasne bez ziaren, warto również spróbować pieczywa graham lub orkiszowego.

Jeśli jesteś pacjentem onkologicznym, który nie musi stosować diety łatwostrawnej, poza wspólnymi zalecaniami, powinieneś:

• stopniowo zwiększać ilość błonnika w codziennej diecie, czyli zamiast jasnego, pszennego pieczywa sięgnij po pieczywo graham, biały ryż zamień brązowym, biały makaron razowym, a płatki błyskawiczne płatkami górskimi lub pełnoziarnistymi,
• dodawaj do posiłków otręby zbożowe,
• w potrawach zamień białą mąkę mąką pełnoziarnistą,
• w każdym posiłku uwzględnij świeże warzywa i owocowe w formie nieprzetworzonej,
• popijaj soki z kiszonych warzyw (ogórki, kapusta kiszona, buraki).

Źródła:

1. Żywienie w chorobach nowotworowych. A Szawłowski i in. PZWL 2020,
2. Dietetyka w chorobach nowotworowych A Szawłowski i in. PZWL 2022,
3. Nie daj się rakowi. Wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej M. Brzegowy, M. Maciejewska-Cebulak, K. Turek, Zdrowe Zdrowie
4. Dieta w chorobie nowotworowej. Wszystko co trzeba wiedzieć o żywieniu w trakcie leczenia onkologicznego, A. Kapała, 2016
5. Leppert W. i in.  Zaparcie stolca u chorych na nowotwory – zalecenia postępowania Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Medycyny Paliatywnej, Medycyna Paliatywna,  2014
6. Walasek J. Zalecenia żywieniowe przy dolegliwościach towarzyszących chorobie nowotworowej, Współczesna dietetyka 38/2021