Radioterapia, podobnie jak chemioterapia, jest jedną z podstawowych metod leczenia chorób nowotworowych. Polega na napromienianiu pierwotnego ogniska nowotworu lub jego przerzutów do węzłów chłonnych. Może być stosowana samodzielnie lub w formie leczenia skojarzonego z chirurgią i/lub chemioterapią, w przeciwieństwie do chemioterapii jest metodą leczenia miejscowego. Oznacza to, że wszelkich skutków ubocznych powinniśmy spodziewać się głównie w obszarze poddawanemu napromieniowaniu.

Radioterapia nie narzuca konieczności stosowania specjalnej diety. Sposób odżywiania będzie uzależniony m.in. od Twojego stanu, lokalizacji nowotworu oraz miejsca poddawanego naświetlaniom. Dieta w czasie radioterapii powinna być dostosowana indywidualnie do Twoich potrzeb, powinna zapobiegać niezamierzonej utracie masy ciała oraz łagodzić skutki uboczne leczenia.

Podstawowe zasady żywienia w czasie radioterapii (charakterystyczne dla diety łatwostrawnej):

1. dieta powinna być wysokoenergetyczna, a produkty będące źródłem białka powinny być obecne w każdym posiłku (chude mięso, nabiał, jaja, ryby),
2. posiłki spożywamy często (5-7), ale o mniejszej objętości, tak by Twój układ pokarmowy mógł je łatwiej strawić bez przeciążania, jeśli jest taka możliwość dzień rozpoczynaj od śniadania,
3. produkty w diecie dobieraj zgodnie z własną tolerancją, unikaj jednak tych mocno przetworzonych (dania gotowe, fast food, przetworzone mięsa, produkty typu instant), ciężkostrawnych (np. zawierające znaczne ilości tłuszczu, wzdymające), zawierające duże ilości soli,
4. posiłki przygotowuj w taki sposób, by zapewnić im łatwostrawność. Zamień tradycyjne smażenie, smażenie w głębokim tłuszczu, pieczenie na:
   1. gotowanie, gotowanie na parze,
   1. duszenie bez obsmażania,
   1. pieczenie pod przykryciem,
   1. pieczenie w pergaminie,
5. spożywaj więcej warzyw i owoców – Twój codzienny jadłospis powinien zawierać minimum 500g różnokolorowych warzyw i owoców, które przynajmniej w połowie powinny być spożywane na surowo, ale jeśli powoduje to u Ciebie jakiekolwiek dolegliwości trawienne (np. przelewania, gniecenia, wzdęcia, biegunki) możesz je śmiało gotować lub sporządzać z nich zupy, musy, soki przecierane, kisiele, itp.
6. ogranicz tłuszcze pochodzenia zwierzęcego (np. tłuste mięso i jego przetwory, smalec, boczek, pogdardle). Zamień je na oleje roślinne (olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek, awokado), tłuste ryby, niewielkie dodatki masła czy słodkiej śmietanki (o ile je dobrze tolerujesz),
7. dbaj o odpowiednie nawadnianie – wypijaj 1,5-2 litrów niesłodzonych płynów dziennie, tj. woda mineralna niegazowana, słaba czarna herbata, herbata owocowa, kompoty owocowe,
8. zrezygnuj z alkoholu, napojów gazowanych, słodyczy, mocnej kawy.

Radioterapia okolic głowy i szyi (oraz przy naświetlaniach płuc i piersi) powoduje popromienny odczyn śluzówek i skóry, co w konsekwencji prowadzi do zaburzeń smaku (utraty lub obniżenia doznań sensorycznych, nadwrażliwość na smaki, np. słodki), suchości w jamie ustnej. Może się to przyczyniać do ograniczania spożywanych posiłków i w konsekwencji może prowadzić do niedożywienia. Aby zminimalizować powstawanie działań niepożądanych oraz nie podrażniać już uszkodzonej błony śluzowej jamy ustnej, powinieneś wyeliminować z diety:

• surowe warzywa i owoce (m.in. ze względu na twardą strukturę i zawartość kwasów, co może nasilać ból i pieczenie) – zamień na te gotowane, łagodne, miękkie (np. marchew, dynia, kabaczki, buraczki, szpinak, ziemniaki lub surowe banany, melon czy mango)
• pikantne produkty i potrawy (pieprz, ostra papryka, chrzan) –posiłki doprawiaj łagodnymi przyprawami (bazylią, miętą, koperkiem, natką pietruszki)
• produkty twarde i chrupkie o drażniącej konsystencji (pieczywo razowe, z ziarnami, chipsy, sucharki, krakersy, paluszki) – zamień je na produkty o miękkiej, niedrażniącej konsystencji (np. jasne pieczywo, dobrze ugotowane drobne makarony i kasze, rozmoczone pieczywo, mięsa w formie pulpetów z dodatkiem sosów),
• produkty panierowane, smażone i grillowane z dodatkiem tłuszczu
• bardzo gorące potrawy i płyny – przed spożyciem pozostaw je aby ostygły,
• produkty o znacznej zawartości soli (kostki rosołowe, dania instant, mieszanki przyprawowe, produkty konserwowe i wędzone, chipsy, paluszki, itp.) – staraj się gotować samodzielnie, doprawiając łagodnymi ziołami i minimalnymi ilościami soli.

Naświetlania okolic jamy brzusznej i miednicy mogą powodować uszkodzenia błony śluzowej jelit, zanik kosmków jelitowych, zaburzenia mikroflory bakteryjnej, a nawet zwłóknienie jelit, w wyniku czego zwiększa się ryzyko występowania biegunek, zaparć (również na przemian z biegunkami), wzdęć oraz bólów brzucha. Z tego powodu profilaktycznie od samego początku naświetlań Twoja dieta powinna opierać się na zalecaniach diety łatwostrawnej (zajrzyj do opisanych wyżej podstawowych zasad żywienia w czasie radioterapii). Dodatkowo:

• wyeliminuj pełnoziarniste produkty zbożowe, surowe warzywa i owoce, ponieważ mogą nasilać pracę jelit. Zamień je na produkty z mniejszą zawartością błonnika (jasne pieczywo, makarony z maki pszennej, drobne kasze), a owoce i warzywa poddawaj przetworzeniu – obieraj, miksuj, gotuj, piecz,
• zrezygnuj z pikantnych produktów i potraw (pieprz, ostra papryka, chrzan) –posiłki doprawiaj łagodnymi przyprawami (bazylią, miętą, koperkiem, natką pietruszki)
• nie ma wskazań do całkowitej eliminacji nabiału, od początku naświetlań warto przejść na produkty bezlaktozowe (większość takich produktów w sprzedazy jest oznaczona kolorem fioletowym). Jeśli i one są źle tolerowane, na czas leczenia zastąp je napojami roślinnymi wzbogacanymi w wapń (wybieraj te bez cukru i emulgatorów w składzie),
• włącz do diety orzechy i nasiona  w formie zmiksowanej (lnu, pestki dyni, migdały, orzechy włoskie),
• wyeliminuj gluten po decyzji lekarza jedynie w przypadku ciężkiego popromiennego zapalenia jelit lub w celiakii (ze względu na restrykcyjność diety powinna być ona prowadzona pod nadzorem dietetyka).

Źródła:

„Żywienie w chorobach nowotworowych” A Szawłowski i in. PZWL 2020,

„Dietetyka w chorobach nowotworowych” A Szawłowski i in. PZWL 2022,

„Nie daj się rakowi. Wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej” M. Brzegowy, M. Maciejewska-Cebulak, K. Turek, Zdrowe Zdrowie

„Dieta w chorobie nowotworowej. Wszystko co trzeba wiedzieć o żywieniu w trakcie leczenia onkologicznego” A. Kapała, 2016

„Dieta w trakcie radioterapii nowotworów obszaru miednicy i jamy brzusznej” – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (pzh.gov.pl)

„Dieta w trakcie radioterapii nowotworów okolicy głowy i szyi” – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (pzh.gov.pl)