Chemioterapia to jedna z metod leczenia nowotworów. Niestety, wiąże się ryzykiem utraty masy ciała, i rozwojem niedożywienia, jednak odpowiedni sposób żywienia w czasie leczenia powinien to ryzyko minimalizować. Jak więc przygotować się do podania cytostatyków? Jaki sposób żywienia będzie najkorzystniejszy dla pacjenta w trakcie chemioterapii? Czego bezwzględnie należy unikać? Zapraszamy do lektury kolejnego odcinka poradnika, przygotowanego przez specjalistów ds. żywienia w Zachodniopomorskim Centrum Onkologii w Szczecinie.

Żywienie w czasie chemioterapii. Jak się do niej przygotować?

Chemioterapia jest inwazyjną metodą leczenia nowotworów złośliwych, polegającą na podaniu cytostatyków (chemioterapeutyków), które mają za zadanie niszczyć, uszkodzić lub spowolnić rozwój komórek nowotworowych. Niestety nie działają one wybiórczo tylko na komórki nowotworowe, ale są toksyczne również dla zdrowych komórek. Z tego powodu chemioterapia ma bardzo szerokie spektrum skutków ubocznych – od wypadania włosów, osłabienie, poprzez  pogorszenie wyników krwi, po konsekwencje żywieniowe związane z dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, osłabienie apetytu i zaburzenia odczuwania smaku. Chemioterapia wiąże się ryzykiem utraty masy ciała, i rozwojem niedożywienia, jednak odpowiedni sposób żywienia w czasie leczenia powinien to ryzyko minimalizować.

Nie ma jednej, uniwersalnej diety dla wszystkich pacjentów w czasie chemioterapii, powinna być ona dostosowana do indywidualnych potrzeb i odczuwanych skutków ubocznych.

Jeśli nie ma wskazań (nasilonych dolegliwości ze strony układu pokarmowego), nie stosujemy na własną rękę żadnej diety eliminacyjnej. Dopóki czujemy się dobrze w czasie chemioterapii i pomiędzy cyklami, stosujemy się do ogólnych zasad żywienia w czasie choroby nowotworowej, które opierają się na zasadach zdrowego żywienia.

W momencie, gdy pojawiają się skutki uboczne ze strony układu pokarmowego (biegunki, nudności, wymioty, etc) wprowadzamy dietę łatwostrawną, która odciąża układ pokarmowy, ułatwia trawienie i wspomaga wchłanianie składników odżywczych. Opiera się ona na eliminacji potraw smażonych, pełnoziarnistych produktów zbożowych, produktów tłustych i wzdymających, surowych warzyw i owoców. Należy pamiętać o stopniowym powrocie do zróżnicowanej diety, gdy dolegliwości zaczną ustępować.

Zasady odżywiania chorych podczas chemioterapii:

1. dbaj by dieta była być możliwie wysokobiałkowa i wysokoenergetyczna, aby dostarczyć większą ilość kalorii bez obciążania układu pokarmowego jedz posiłki częściej – co ok. 3 godziny, ale o mniejszej objętości,
2. źródłem białka w diecie powinny być białe mięso, ryby, chude mleko i jego przetwory bez cukru, jajka,
3. wzbogacaj dietę naturalnymi produktami lekkostrawnymi o wysokiej gęstości energetycznej (oleje roślinne: rzepakowy, z orzechów włoskich, lniany, oliwa z oliwek, masło, słodka śmietanka, żółtko jaja, zmielone orzechy). potrawy możesz też zagęszczać mąką, np. orkiszową, kokosową
4. jako uzupełnienie diety stosuj suplementy diety w postaci kompletnych odżywek (płynnych lub w postaci proszków do przygotowywania zawiesin), np. proteinowe, z kwasami tłuszczowymi omega-3,
5. przy przygotowywaniu posiłków unikaj wysoko przetworzonych produktów, wybieraj produkty świeże bez jakichkolwiek, śladów zepsucia,
6. dbaj o urozmaicenie – bez wskazań lekarskich nie eliminuj z jadłospisu żadnej grupy produktów, np. nabiał, zboża, tłuszcze, owoce, warzywa, itp.,
7. pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu, minimum 1,5-2l płynów dziennie,
8. bezwzględnie zrezygnuj ze spożywania grejpfrutów, granatów i ich przetworów oraz produktów zawierających dziurawiec – mogą wchodzić w interakcję z cytostatykami, nasilając ich toksyczność,
9. unikaj tradycyjnego smażenia, grillowania, w zamian za to gotuj, gotuj na parze, duś bez obsmażania, piecz w rękawach, naczyniach (kamionkowych, żaroodpornych).

Jak przygotować się do chemioterapii od strony żywieniowej?

• zacznij nawadnianie 2−3 dni przed planowanym kursem chemioterapii, prawidłowe nawodnienie często minimalizuje dolegliwości, wynikające z leczenia, np, nudności, wymioty, zawroty głowy,
• na podane cytostatyków zabierz ze sobą jedzenie i picie (kanapka, przekąska, woda w butelce, bidonie, lekka, ciepła herbata w termosie)
• przed planowanym cyklem chemioterapii zaopatrz się w takie produkty, które lubisz jeść gdy jesteś chory,
• przygotuj posiłki „na zapas”, zamroź je, lub po zamknięciu w słoiku i poddaniu pasteryzacji przechowuj w lodówce. Takie zapasy będą przydatne przy osłabieniu, które często pojawia się po chemioterapii.

Źródła:

1. Żywienie w chorobach nowotworowych. A Szawłowski i in. PZWL 2020,
2. Dietetyka w chorobach nowotworowych A Szawłowski i in. PZWL 2022,
3. Nie daj się rakowi. Wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej M. Brzegowy, M. Maciejewska-Cebulak, K. Turek, Zdrowe Zdrowie
4. Dieta w chorobie nowotworowej. Wszystko co trzeba wiedzieć o żywieniu w trakcie leczenia onkologicznego, A. Kapała, 2016
5. Praktyczne porady żywieniowe w trakcie chemioterapii. Poradnik dla pacjentów onkologicznych i ich rodzin – rady lekarza i dietetyka. I. Mrochen-Domin, K. Janion, MedPharm Polska 2022
6. Praktyczne zalecenia żywieniowe w trakcie chemioterapii u chorych na nowotwory przewodu pokarmowego, Janion K. i in, Piel Pol. 2018;3(69):298–304. DOI: http://dx.doi.org/10.20883/pielpol.2018.37
7. Dieta przy chemioterapii – jadłospis, dieta i porady – NCEZ (pzh.gov.pl)