Białko – dlaczego jest tak ważne w czasie terapii? Sposoby na zwiększenie ilości białka w diecie pacjentów onkologicznych

Dieta osoby chorej na nowotwór powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników: białka, węglowodanów, tłuszczy, witamin i składników mineralnych. Szczególną uwagę powinniśmy poświęcić roli białka. Dlaczego? Ze względu na mobilizację układu odpornościowego, przewlekły stan zapalny w organizmie i konieczność odbudowy tkanek uszkodzonych w wyniku choroby i leczenia zwiększa się prawie dwukrotnie zapotrzebowanie na ten składnik w porównaniu do zapotrzebowania osób zdrowych. Zgodnie z rekomendacjami ESPEN z 2021 roku pacjenci onkologiczni powinni spożywać białko w ilości 1-1,5g/kg aktualnej masy ciała (około 15-20% dziennego zapotrzebowania na energię).

Białka pełnią w naszym organizmie różnorodne funkcje, m.in:

• są składnikiem wszystkich tkanek,
• regulują metabolizm komórkowy i funkcje narządów
• wchodzą w skład enzymów i hormonów,
• biorą udział w transporcie różnych substancji, w tym leków,
• pozwalają na utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej.

W chorobie nowotworowej fundamentalne znaczenie ma charakter naprawczy białka – to ono zapewnia regenerację zniszczonych na skutek leczenia onkologicznego tkanek (zabiegów chirurgicznych, radio- czy chemioterapii). Niestety nasz organizm nie jest zdolny do magazynowania białek, stąd konieczne jest stałe ich dostarczanie z pożywieniem, a niedostateczna podaż może skutkować rozwojem anomalii w układzie immunologicznym oraz zaburza odnowę białek. Aby białko dostarczane z pożywieniem zostało wykorzystane na cele budulcowe (i regeneracyjne), dieta powinna mieć odpowiednią kaloryczność.

W przypadku pacjentów onkologicznych oprócz ilości białka liczy się również jego jakość – ważne jest by było ono pełnowartościowe, czyli takie, które zawiera komplet niezbędnych aminokwasów w odpowiednich proporcjach. Najlepszymi źródłami są produkty odzwierzęce, które powinny dostarczać minimum połowę kalorii z białek:

• chude mięso drobiowe bez skóry (indyk, kurczak, perliczka), chude mięso zwierząt rzeźnych (chuda wołowina, cielęcina, schab i polędwica wieprzowa), królik
• mleko i jego przetwory (twarogi, serki wiejskie, maślanki, kefiry, jogurty naturalne, jogurty typu skyr, mleko acidofilne, serki homogenizowane, ip),
• ryby (chude i tłuste gatunki),
• jaja.

Warto pamiętać, że rośliny i produkty pochodzenia roślinnego to też białka, są one jednak niepełnowartościowe pod względem składu aminokwasów. Dobrym uzupełnieniem codziennej diety są bogate w białko rośliny strączkowe (groch, fasola, ciecierzyca, soczewica). W przypadku pacjentów onkologicznych ich spożycie może stanowić problem ze względu na działanie wzdymające roślin strączkowych.

Zwiększona ilość białka powinna zostać dostosowana indywidualnie dla pacjenta przy uwzględnieniu jego chorób współtowarzyszących. Spożywanie różnorodnych i bogatych w białko posiłków niejednokrotnie jest ogromnym wyzwaniem dla pacjenta onkologicznego, ze względu na obniżenie apetytu, skutki uboczne leczenia, tj. mdłości, wymioty, biegunki, zmiany w odczuwaniu smaków i zapachów czy stany zapalne jamy ustnej.

Sposoby na zwiększenie ilości białka w posiłkach pacjentów onkologicznych:

• włączenie odżywek specjalnego przeznaczenia medycznego (ONS) w proszku lub płynie, zwłaszcza o zwiększonym udziale białka (często określanych jako „protein”) – po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem,
• dodatek do surówek, deserów, niektórych zup i potraw z mąki serków homogenizowanych, serka ricotta,
• dodatek białka jaja kurzego do budyniów, pulpetów, rolad mięsnych, omletów.

Źródła:

• Jarosz M. Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010
• Gawęcki J (red.). Żywienie człowieka. Podstawy Nauki o żywieniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
• Koper K.J. Żywienie w chorobie nowotworowej. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2021
• Rogulska A. Dieta kontra rak. Żywienie w chorobie nowotworowej. Wydawnictwo PZWL 2016
• Ciborowska H., Rudnicka A. Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014
• Cichosz G, Czeczot H. Kontrowersje wokół białek diety. Pol Merk Lek 2013; 210: 397-401.
• Muscaritoli M., Arends J., Bachmann P. et al.: ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clin. Nutr. 2021, 40(5): 2898–2913