Onkologiczny poradnik żywieniowy – to cykl artykułów, do których lektury chcemy zaprosić Państwa z początkiem Nowego Roku.

Pacjent z chorobą onkologiczną wymaga odpowiednio zbilansowanej i dobranej diety. Jak ją zapewnić? Jakich zasad przestrzegać? Czy jedzeniem możemy wzmocnić układ odpornościowy? Jak wspomóc dietą pacjenta, który boryka się ze skutkami ubocznymi leczenia onkologicznego? Na te – i wiele innych pytań – będziemy odpowiadać w kolejnych artykułach cyklu, przygotowanego przez specjalistów z Działu Żywienia Zachodniopomorskiego Centrum Onkologii. Kolejne artykuły będziemy publikować dwa razy w miesiącu na naszej stronie internetowej. Dziś pierwszy z nich.

Znaczenie prawidłowego żywienia pacjentów z chorobą nowotworową

Nie istnieje żadna dieta, suplement czy produkt spożywczy, który wyleczy raka. Musimy mieć świadomość, że żywienie jest integralną częścią wspomagającą leczenie onkologiczne. Prawidłowa dieta i sposób odżywiania w czasie choroby mogą poprawić kondycję i samopoczucie dając przełożenie na tolerancję wdrożonego leczenia.

U pacjentów onkologicznych ze względu na nasilony metabolizm występuje zwiększone zapotrzebowanie na energię i składniki pokarmowe. Odpowiednio zbilansowana i dobrana dieta w czasie leczenia, rekonwalescencji ma za zadanie:

• zapobiegać utracie masy ciała (lub ten proces spowalniać), niedoborom pokarmowym i niedożywieniu,
• poprawiać wyniki leczenia onkologicznego – u pacjenta dobrze odżywionego występuje mniejsze ryzyko odsuwania leczenia w czasie, czy zmniejszanie dawek leków,
• sprzyjać odbudowie tkanek,
• podtrzymywać dobrą jakość życia w czasie leczenia poprzez zmniejszanie skutków ubocznych leczenia , tj. nudności, wymioty, biegunki, zaparcia, brak apetytu,
• zmniejszać występowanie powikłań pooperacyjnych i po radioterapii, poprawiać gojenie się ran i odczynów popromiennych na śluzówkach, zmniejszać częstość infekcji ran oraz zwiększać odporność organizmu.

Aby tak się stało, w leczenia onkologicznego powinniśmy dostarczać odpowiednich ilości białka, tłuszczu, węglowodanów, witamin i składników mineralnych oraz płynów.

Tak jak nie ma jednego typu nowotworu czy sposobu leczenia, tak nie sposób wskazać jedną, uniwersalną dietę, która będzie odpowiednia dla każdego pacjenta onkologicznego. Punktem wyjścia będą zawsze zasady zdrowego żywienia, które będą podlegały modyfikacjom.

Szczegółowe zalecenia będą jednak uzależnione od lokalizacji nowotworu, sposobu leczenia, dolegliwości, które daje sam nowotwór oraz wdrożone leczenie, wieku, płci, chorób współistniejących oraz indywidualnych potrzeb pacjenta. Zgodnie z wytycznymi ESPEN z 2021 roku u chorych onkologicznych zaleca się:

• aby całkowite zapotrzebowanie energetyczne u osób niezagrożonych niedożywieniem wynosiło 25-30 kcal/kg aktualnej masy ciała/dobę (przypadku niedożywienia lub zagrożenia niedożywieniem zwiększenie do kaloryczności diety 40-45 kcal/kg należnej masy ciała na dobę)
• podaż białka w ilości 1-1,5g/kg aktualnej masy ciała/dobę.

Uniwersalne zalecenia dietetyczne dla pacjentów onkologicznych:

• aby dostarczyć odpowiedniej ilości kalorii bez obciążania układu pokarmowego spożywaj 4-5 niewielkich objętościowo posiłków dziennie co około 3-4 godziny, w miarę regularnie każdego dnia,
• w każdym posiłku głównym (śniadaniu, obiedzie, kolacji) powinno się znaleźć źródło pełnowartościowego białka (chude mięso – indyk/kurczak bez skóry, królik, cielęcina, okazjonalnie chuda wołowina, schab, polędwiczka wieprzowa; jaja, produkty mleczne, ryby),
• uwzględnij w posiłkach produkty będące źródłem węglowodanów (kasze, makarony, ryże, pieczywo – ich rodzaje dobieraj zgodnie ze swoją aktualną tolerancją),
• tłuszcze zwierzęce (oleje roślinne, niewielkie ilości masła i śmietanki słodkiej) dodawaj najlepiej do gotowych dań,
• każdego dnia spożywaj warzywa i owoce jako dodatek do każdego posiłku w takiej formie, która nie będzie powodowała dolegliwości – 400-600g z przewagą warzyw,
• dbaj, aby spożywane posiłki były estetycznie podane, miały atrakcyjny smak i zapach, były przez Ciebie akceptowane,
• zrezygnuj z tradycyjnego smażenia na rzecz gotowania w wodzie, gotowania na parze, duszenia bez obsmażania, pieczenia w folii, naczyniu żaroodpornym, itp,
• pamiętaj o odpowiednim nawodnieniu – minimum 1,5-2 litrów niesłodzonych płynów dziennie (woda mineralna, słabe napary herbat, domowe kompoty, fermentowane napoje mleczne),
• zadbaj o jakość produktów – wybieraj te, jak najmniej przetworzone, o jak najkrótszym składzie, bez dodatków funkcjonalnych (glutaminian sodu, syrop glukozowo-frutkozowy, preparaty dymu wędzarniczego, azotany i azotyny). Wybieraj produkty świeże, bez śladów zepsucia, z dobrą datą przydatności do spożycia,
• wyeliminuj produkty wędzone, mocno przysmażone, grillowane tradycyjnie, peklowane, marynowane, mocno solone, kilkukrotnie podgrzewane,
• zrezygnuj ze spożywania alkoholu i palenia tytoniu.

Bibliografia:

1. Żywienie chorych z nowotworami. Porady lekarzy i dietetyków (M. Jarosz, ), PZWL 2012,
2. Nie daj się rakowi. Wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej M. Brzegowy, M. Maciejewska-Cebulak, K. Turek, Zdrowe Zdrowie
3. Żywienie w chorobach nowotworowych. A Szawłowski i in. PZWL 2020,
4. Dieta w chorobie nowotworowej. Wszystko co trzeba wiedzieć o żywieniu w trakcie leczenia onkologicznego, A. Kapała, 2016
5. Zalecenia i przeciwwskazania dietetyczne w chorobach nowotworowych – Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej (pzh.gov.pl)
6. Muscaritoli M, Arends J, Bachmann P, et al. ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer. Clin Nutr. 2021;40(5):2898-2913. doi:10.1016/j.clnu.2021.02.005